ΗΔΟΝΗ- ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ.

Καταρχήν η φρόνηση δηλ. να πράττεις ορθώς τα πράγματα και στη συνέχεια η σωφροσύνη που σημαίνει να συγκρατείς τις επιθυμίες σου και από καμιά ηδονή να μην υποδου-λώνεσαι*, αλλά να ζης κοσμίως.

H αλληγορία** της Εγκράτειας-
Πινακοθήκη Βερολίνου

Της τελείας ἀρετῆς εἴδη ἐστὶ τέτταρα· ἓν μέν φρόνησις͵ ἓν δὲ δικαιοσύνη͵ ἄλλο δ΄ ἀνδρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη. Τούτων ἡ μέν φρόνησις αἰτία τοῦ πράττειν ὀρθῶς τα πράγματα· ἡ δὲ δικαιοσύνη του ἐν ταῖς κοινωνίαις καὶ τοῖς συναλλάγμασι δικαιοπραγεῖν· ἡ δὲ ἀνδρεία τού ἐν τοῖς κινδύνοις καὶ φοβεροῖς μὴ [ἐξίστασθαι] τρεῖν[1]͵ ἀλλά μένειν· ἡ δὲ σωφροσύνη τοῦ κρατεῖν τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ ὑπό μηδεμιᾶς ἡδονῆς δουλοῦσθαι͵ ἀλλά κοσμίως ζῆν. τῆς ἀρετῆς ἄρα τό μέν ἐστι φρόνησις͵ ἄλλο δικαιοσύνη͵[2] τρίτον ἀνδρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη. Αριστοτέλης,  De Divisiones, περί διαιρέσεων.


Κατά τον Κομφούκιο έχεις να επιλέξεις τρεις δρόμους: ► τη σκέψη σου, το ευγενέστερο δρόμο, ► τη μίμηση, τον ευκολότερο δρόμο και ► την πείρα, το πικρότερο δρόμο.

Ο Φλαμανδός ζωγράφος Γιοχάνες Βερμέερ (1632-1675) στο πίνακά του άντρας και κοπέλα που πίνει κρασί απεικονίζει προφανώς μια σκηνή αποπλάνησης, όπως συνάγεται και από τη διακόσμηση του παραθύρου όπου διακρίνεται μια γυναικεία μορφή που κρατά χαλινάρια, εμβληματική μορφή της εγκράτειας, και ως εκ τούτου προειδοποίηση για αποφυγή των κάθε είδους καταχρήσεων. Το μοτίβο του παραθύρου φαίνεται καλύτερα και σ΄άλλον πίνακα του Βερμέερ –γυναίκα και δυο άντρες-που σήμερα υπάρχει στο Μουσείο του Μπράουνσβαϊγκ, όπου το ερωτικό στοιχείο είναι πιο σαφές.

Η εγκράτεια συνδέεται άμεσα με τη θεώρηση που έχει κάθε άτομο για την ηδονή σε σχέση με την ηθική. Η πρώτη αμιγής και μονοδιάστατη θεωρία αναπτύχθηκε από το Αρίστιππο τον Κυρηναίο (435-355 π.Χ) που πρέσβευε: Μόνον ημέτερον το παρόν, μήτε το φθάνον μήτε το προσδοκώμενον, το μεν γάρ απολωλέναι (γι΄ αυτό που μόλις μιλήσαμε ήδη χάθηκε) το δε άδηλον είναι, είπερ έσται (εάν βέβαια για το καθένας μας υπάρξει μέλλον).

Ενδιάμεση θεωρία, ύστερα από περίπου πενήντα χρόνια από το θάνατο του Αρίστιππου, διατύπωσε ο Επίκουρος πιστεύοντας, ότι ο άνθρωπος μπορεί να ευτυχήσει με τις δικές του δυνάμεις,*** θεώρησε δε ιδανική κατάσταση της ζωής την απαλλαγή του σώματος από τον πόνο και της ψυχής από το φόβο.

Ο Λατίνος ποιητής και φιλόσοφος Λουκρήτιος είχε ως μέγα πρότυπό του τον Επίκουρο και το συγγραφικό του έργο περί φύσεως των πραγμάτων (De rerum natura) θεωρείται ως το ωραιότερο διδακτικό έπος που σώζεται μέχρι σήμερα σε οποιαδήποτε γλώσσα του κόσμου.

Ο Λουκιανός ως αυστηρός κριτής των διαφόρων φιλοσοφικών σχολών δείχνει ιδιαίτερη συμπάθεια μόνο στους επικούρειους φιλοσόφους. Ειδικότερα στο έργο του Ζεύς ο Τραγωδός διαπραγματεύεται την έντονη ανησυχία του Δία από την ελκυστική επιχειρηματολογία των επικούρειων φιλοσόφων. Είναι δε τόση η κατήφειά του που δεν μπορούν να τον παρηγορήσουν ούτε η Ήρα ούτε η Αθηνά. Η υπόθεση τελειώνει με το παρηγορητικό λόγο του Ερμή προς τον Δία: Οι περισσότεροι πιστεύουν τα αντίθετα, όπως και όλοι οι βάρβαροι.

Η περίφημη θεωρία περί Ωφελιμισμού (utilis) που διατύπωσε ο Τόμας Χομπς και ανέπτυξε ο Άγγλος οικονομολόγος και φιλόσοφος Jeremy Bentham (1748-1832) συνδέεται έμμεσα με την επικούρεια φιλο-σοφία. Κατά τον Μπένθαμ, ότι είναι σύμφωνο με το συμφέρον μας είναι πάντα για εμάς πηγή ευτυχίας. Η αμεσότητα, ο ενθουσιασμός, η διάρκεια της έντασης και η γονιμότητα είναι κύρια χαρακτηριστικά των ίδιων των ικανοποιήσεων. Όταν δε το ατομικό όφελος, κατά τον Τσεζάρε Μπεκαρία, συμπίπτει με το όφελος του συνόλου τότε έχουμε τον πεφωτισμένο Ωφελιμισμό.

Η διατριβή του Μαρξ με την οποία ανακηρύχθηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Ιένας το 1841 αναφέρεται στη διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία της φύσης του Δημόκριτου και του Επίκουρου.

[1] Απαρέμφατον του ρήματος τρέω, εκ του οποίου και το λατινικό terreo= εκφοβίζω, τρέπομαι εις φυγήν και το νεοελληνικό  προφανώς τρέμω. Έπαινοι των τεθνηκότων υπέρ Σπάρτης και ψόγοι των τρεσάντων.
΄Ετρεσαν άλλυδις (αλλού ο ένας και αλλού ο άλλος), όταν είδαν άνδρα πεσόντα. Ιλιάδα Ο586, Π332, Φ288 
[2] Η δικαιοσύνη ορίζεται από τον Αριστοτέλη ως η κρατίστη των αρετὠν γιατί ως αγαθό δεν στοχεύει στην ευδαιμονία όποιου την ασκεί, αλλά στον άλλον άνθρωπο.

* Από τη διατύπωση της αρχής της υποδούλωσης του Αριστοτέλη μέχρι το κίνημα των ησυχαστών στα μέσα του 14ου αι. και τη Νιρβάνα (νέκρωση των επιθυμιών) της ινδικής φιλοσοφίας που ανέπτυξε ο Βούδας παρεμβάλλονται αρκετές διαβαθμίσεις.
**  Από το άλλος+ αγορεύω= υπονοώ άλλο απ΄αυτό που λέγω, ο Άγιος Νικόλαος άσπρισε τα γένεια του, δηλ. χιόνισε.

*** Θέτει θέμα αμφισβήτησης της πρόνοιας των Θεών.