♣ Ο Αναστάσιος Πηχεών ή Πηχιών, ο Φιλοεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς και η Νέα Φιλική Εταιρεία.

{Ανάμεσα στους δασκάλους που κατά καιρούς δίδαξαν στην Καστοριά αναφέρεται και το όνομα του Κρητικού Γερασίμου Παλλαδά, του κατόπιν Πατριάρχη Αλεξανδρείας (1688-1710). Ο Παλλαδάς, μη μπορώντας να επιστρέψει στην Κρήτη μετά την κατάκτησή της από τους Τούρκους (1669), πήγε στην Καστοριά, όπου φαίνεται να δίδαξε έως τα 1686 } [1].

Με την πτώση της Βασιλεύουσας, όπως ήταν φυσικό,  δεν παρατηρείται καμιά  αξιόλογη πνευματική κίνηση εντός ελλαδικού χώρου. Η Κοζάνη από ένα απλό χωριό στα 1534 μεταβάλλεται βαθμιαία σε κωμόπολη και τέλος σε πόλη.Αι συντεχνίαι της Κοζάνης επί Τουρκοκρατίας, Μιχ.Καλινδέρης.

Την απαρχή της συστηματικής πνευματικής κίνησης στην Καστοριά πρέπει να την τοποθετήσουμε στις αρχές του 17ου αιώνα. Η Εκκλησιαστική Σχολή του Γεωργίου Καστριώτη (1705) και η Σχολή Κυρίτζη (1710) δεν ήταν ένα στιγμιαίο,παροδικό και μεμονωμένο γεγονός. Η πνευματική κίνηση και άνθηση στην πόλη της Καστοριάς ακόμα και «κάτω από το φάσμα ανηκούστου τυραννίας» ποτέ δεν διεκόπη. Έτσι μετά το Ελληνικό Σχολείο στο Νικόλαο Πετρίτη, όπου φοίτησε ο Π.Π.Ναούμ (1816-1822) έχουμε την έντονη παρουσία του Αναστασίου Πηχεών και την δημιουργία του Φιλοεκπαιδευτικού Συλλόγου Καστοριάς.

Το 1865 προσελήφθηκε στο ελληνικό σχολείο της Καστοριάς ο Αναστάσιος Πηχιών. Στην Καστοριά ο Πηχεών ανέπτυξε έντονη εκπαιδευτική δραστηριότητα καταβάλλοντας προσπάθειες για την ίδρυση ελληνικών σχολείων και την κατάλληλη στελέχωσή τους. Συνέβαλε ακόμη ουσιαστικά στην πρόοδο του Φιλοεκπαιδευτικού Συλλόγου Καστοριάς που ιδρύθηκε το 1872. Για το σκοπό αυτό συνδέεται κυρίως με τον Αναστάσιο Γούδα και τον Κωνσταντίνο Ασώπιο (και οι δύο από τό Γραμμένο της Ηπείρου,ο πρώτος γιατρός και λόγιος και ο δεύτερος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών) και άλλους λογίους της εποχής που τον βοήθησαν υλικά και ηθικά για την επιτέλεση του έργου του.





Εσωτερικό αρχοντικού στην Κλεισούρα,
φωτογραφία Φρεντερίκ Μπουασονά 1913

  

Σπίτι Πηχεών
Νίκος Εγγονόπουλος*

 Το 1867 ίδρυσε την Εθνική Επιτροπή με τους ιατρούς Ιωάννη Σιώμο και Αργύριο Βούζα και τους ► Νικόλαο Τουτουντζή, Βασ. και Νικ. Ωρολογόπουλο και Απόστολο Σαχίνη που γρήγορα διευρύνθηκε ιδιαίτερα προς την Κλεισούρα,όπου ο Πηχεών είχε διατελέσει δάσκαλος από το 1862 και είχε συνδεθεί τότε στενά με τον περίφημο γιατρό Ιωάννη Αργυρόπουλο. Η νέα «Φιλική Εταιρεία», όπως ονομάσθηκε μετά την διεύρυνσή της απέβλεπε στη ξεσήκωμα της Μακεδονίας εναντίον των Τούρκων. Αρχές του 1888 συλλαμβάνονται από τους τούρκους 15 Κλεισιουριώτες και περισσότεροι από σαράντα (40) Καστοριανοί μαζί με Μπογκατσιώτες κυρίως και Κορυτσιώτες.. που οδηγούνται τελικά στις φυλακές του Μοναστηρίου για να δικασθούν. Ο Αναστάσιος Πηχιών ανέλαβε εξ ολοκλήρου και ευθαρσώς την ευθύνη και τελικά δεν έχασε την ζωή του λόγω του διεθνούς αντικτύπου που προκάλεσε η σύλληψή του.Έμεινε παροιμιώδης η φράση των Καστοριανών, όταν έβλεπαν τον Ιωάννη Αργυρόπουλο να οδηγείται στις φυλακές... πάλι σε φέρανε γιατρέ !!! [2]

Για τις δραστηριότητές του αυτές φυλακίζεται για έξι μήνες στο Μοναστήρι και αργότερα μεταφέρεται στο φρούριο της Κυρηναϊκής (σημερινή Λιβύη) απ΄όπου με τη βοήθεια του Έλληνα υποπροξένου δραπετεύει για την Αθήνα. Με την αμνηστία που δόθηκε το 1908 με το κίνημα των Νεότουρκων ξαναγυρίζει στην Καστοριά. Πεθαίνει το 1913 ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση της Καστοριάς που ενσωματώνεται στο εθνικό κορμό.

[1] Τον Μάϊο του 1686 του δόθηκε επιτροπικώς η μητρόπολη Αδριανουπόλεως. Ο Καισάριος Δαπόντες γράφει ότι ο Μαυροκορδάτος «έκαμεν Αδριανουπόλεως τον από Καστορίας σοφώτατον Γεράσιμον».
[2] Ο Μακεδονομάχος Ιατρός Ιωάννης Αργυρόπουλος (1852-1920), Νικόλαος Σιώκης.

* ..Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού
και ξερνάνε ουράνια την οργή τους,

σειούνται τα χώματα παντού

και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά

τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη.

Μπόλιβαρ, είσαι ωραίος σαν Ἐλληνας